2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası
Madde 2 – Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devletidir.
Madde 148/3 - Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması şarttır.
Madde 148/5 - Bireysel başvuruya ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir.
Anayasa’daki bu düzenlemenin gereği olarak 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanunun 45–51 nci maddeleri, yine Anayasa Mahkemesi İç Tüzüğünün 59-84’üncü maddeleri bireysel başvuruya ayrılmıştır.
Bu düzenlemeler ışığında ve kolay anlaşılması için başlıklar halinde bireysel başvuruyu özetlemeye çalışalım.
Hangi temel hak ve özgürlüklerin kamu tarafından ihlali bireysel başvuruya açıktır?
Bireysel başvuru yoluna açık olan temel hak ve özgürlükler, Anayasa’nın 148/3’üncü maddesi gereğince, Anayasanın güvencesinde olan temel hak ve özgürlüklerden, Türkiye Cumhuriyetinin tarafı olduğu Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde (AİHS) veya imzalanmış ek protokollerinde de güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerdir. Bireysel başvuru için, kamu tarafından ihlal edilen temel hak veya özgürlüğün hem Anayasamızın hem de AİHS’nin koruması altında olması gerekir. Birisinin koruması altında olması bireysel başvuru için yeterli değildir.
Her iki temel düzenleme de yer alan, bireysel başvuru konusu yapılabilecek temel hak veya özgürlükler kısaca şunlardır:
Yaşam hakkı (Anayasa m.15, AİHS m.2),
İşkence yasağı (Anayasa m.17, AİHS m.3),
Zorla çalıştırma yasağı (Anayasa m.18, AİHS m.4),
Kişi özgürlüğü ve güvenliği (Anayasa m.19, AİHS m.5),
Adil yargılanma hakkı (Anayasa m.36, 37, 38, AİHS m.6),
Suç ve cezalarda kanunilik (Anayasa m.15/2, AİHS m.7),
Özel hayat, aile hayatı, konut ve haberleşmenin gizliliği, dokunulmazlığı ve korunması (Anayasa m.20,21,22, AİHS m.8),
Düşünce ve ifade özgürlüğü hakkı (Anayasa m25,26, AİHS m.9 ve 10),
Din ve vicdan özgürlüğü (Anayasa m.24, AİHS m.9),
Dernek kurma (Anayasa m.33, AİHS m.11),
Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı (Anayasa m.34, AİHS m.11),
Mülkiyet hakkı (Anayasa m.35, AİHS Ek Protokol-1 m.2)
Hak arama özgürlüğü (Anayasa m.36, AİHS m.13),
Eşitlik ilkesi ve ayrımcılık yasağıdır (Anayasa m.36, AİHS m.13).
Bireysel başvuru için başvuru süresi?
Başvuru süresi 30 (otuz) gündür. İdari ve yargısal başvuru yolları var ise tüm bu yolların tükenip kararın kesinleşmesini takiben başlar. İdari veya yargısal başvuru yok ise o zaman da kamu tarafından gerçekleştirilen ihlal tarihinden itibaren başlar. Başvuru süresi 30 (otuz) gündür.
Haklı bir mazereti nedeniyle süresi içinde başvuramayanlar, mazeretin kalktığı tarihten itibaren 15 (onbeş) gün içinde ve mazeretlerini belgeleyen delillerle birlikte başvurabilirler. Mahkeme, öncelikle başvurucunun mazeretinin geçerli görülüp görülmediğini inceleyerek talebi kabul veya reddeder.
Bireysel başvuru üzerine tedbir kararı verilebilir mi?
Anayasa mahkemesi, başvurucunun temel haklarının korunması için zorunlu gördükleri tedbirlere resen veya başvurucunun talebi üzerine karar verebilir. Tedbire karar verilmesi hâlinde, esas hakkındaki kararın en geç 6 (altı) ay içinde verilmesi gerekir. Aksi takdirde tedbir kararı kendiliğinden kalkar.
Anayasa Mahkemesine kimler bireysel başvuru yapabilir?
İhlale yol açtığı ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal nedeniyle güncel ve kişisel bir hakkı doğrudan etkilenen gerçek veya özel hukuk tüzel kişileri (ticari şirketler, dernekler, kooperatifler, vakıflar) tarafından yapılabilir. Özel hukuk tüzel kişileri sadece tüzel kişiliğe ait haklarının ihlal edildiği gerekçesiyle bireysel başvuruda bulunabilir. Kamu tüzel kişileri bireysel başvuru yapamaz. Yalnızca Türk vatandaşlarına tanınan haklarla ilgili olarak yabancılar bireysel başvuru yapamaz.
Bireysel başvuru nereye yapılır ve nasıl yapılır?
Bireysel başvuru doğrudan Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvuru Bürosuna yapılabileceği gibi, Anayasa Mahkemesine gönderilmek üzere mahkemeye ya da yurt dışındaki elçilikler vasıtasıyla yapılabilir.
Bireysel başvuru için aşağıdaki linklerde yer alan form doldurulup, bireysel başvuru harcı (2020 yılı için 446,90 TL’dir) Maliye Veznesine yatırılıp, harç makbuzu da dahil, başvuru formunun ekine ilgili tüm belgelerin tarih sırasına göre bir listesi de hazırlanıp, tamamına sayfa numaraları da verilerek teslim edilmesi gerekir. Başvuru formuna ve kılavuzuna aşağıdaki linklerden ulaşabilirsiniz.
Başvuru formunda, başvurucunun ve varsa temsilcisinin kimlik ve adres bilgilerinin, işlem, eylem ya da ihmal nedeniyle ihlal edildiği ileri sürülen hak ve özgürlüğün ve dayanılan Anayasa hükümlerinin, ihlal gerekçelerinin, başvuru yollarının tüketilmesine ilişkin aşamaların, başvuru yollarının tüketildiği, başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarih ile varsa uğranılan zararın belirtilmesi gerekir. Başvuru dilekçesine, dayanılan deliller ile ihlale neden olduğu ileri sürülen işlem veya kararların aslı ya da örneğinin ve harcın ödendiğine dair belgenin eklenmesi şarttır. Karar tarihinden itibaren 1 yıl sonra dosya imha edildiğinden asılları değil tasdikli suretlerinin verilmesini öneririz. Başvurucu bir avukat tarafından temsil ediliyorsa, vekâletnamenin sunulması gerekir. Adli yardım genel hükümlere tabidir.
Başvurunun evrakı üzerinde ön inceleme nasıl yapar?
Başvuru öncelikle Anayasa Mahkemesinde otomatik atanan komisyonda incelenir. Başvuru evrakında herhangi bir eksiklik bulunması hâlinde, Mahkeme yazı işleri tarafından eksikliğin giderilmesi için başvurucu veya varsa vekiline 15 (onbeş) günü geçmemek üzere bir süre verilir ve geçerli bir mazereti olmaksızın bu sürede eksikliğin tamamlanmaması durumunda başvurunun reddine karar verileceği bildirilir.
Başvurunun; süresinde yapılmadığı, Anayasa Mahkemesininin İç Tüzüğünün 59’uncu ve 60’ıncı maddelerdeki şekil şartlarına uygun olmadığı ve tespit edilen eksikliklerin verilen kesin sürelerde tamamlanmadığı hâllerde Komisyonlar Başraportörü tarafından reddine karar verilir ve başvurucuya tebliğ edilir. Bu karara tebliğ tarihinden itibaren 7 (yedi) gün içinde Komisyona itiraz edilebilir. Bu konuda Komisyonların verdiği kararlar kesindir.
Başvurunun kabul edilmesi halinde hangi kararlar verilir?
(1) Esas inceleme sonunda, başvurucunun hakkının ihlal edildiğine ya da edilmediğine karar verilir. İhlal kararı verilmesi hâlinde ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlere hükmedilir. Ancak yerindelik denetimi yapılamaz, idari eylem ve işlem niteliğinde karar verilemez.
(2) Tespit edilen ihlal bir mahkeme kararından kaynaklanmışsa, ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldırmak için yeniden yargılama yapmak üzere dosya ilgili mahkemeye gönderilir. Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmayan hâllerde başvurucu lehine tazminata hükmedilebilir veya genel mahkemelerde dava açılması yolu gösterilebilir. Yeniden yargılama yapmakla yükümlü mahkeme, Anayasa Mahkemesinin ihlal kararında açıkladığı ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldıracak şekilde mümkünse dosya üzerinden karar verir.
(3) Bölümlerin esas hakkındaki kararları gerekçeleriyle birlikte ilgililere ve Adalet Bakanlığına tebliğ edilir ve Mahkemenin internet sayfasında yayımlanır. İçtüzükte gösterilenler ise Resmi Gazetede de yayımlanır.
(4) Komisyonlar arasındaki içtihat farklılıkları, bağlı oldukları bölümler; bölümler arasındaki içtihat farklılıkları ise Genel Kurul tarafından karara bağlanır. Buna ilişkin diğer hususlar İçtüzükle düzenlenir.
(5) Davadan feragat hâlinde, düşme kararı verilir.
(6) Mükerrer başvurular yapılıp da önceki başvuruların bildirilmemesi durumunda bu durum hakkın kötüye kullanımı kabul edilir ve yargılama giderlerine ve disiplin para cezasına hükmedilebilir.
AV. Bahattin Çelik
30.07.2020
Yenigün Gazetesinde basıldığı gibi taşınmıştır.
Comments